Blog: Pascal Weijers, projectleider ‘Onze NoordzeeStroom’ bij Windunie
Windenergie afkomstig van de Noordzee kan de burgers en bedrijven van Nederland zekerheid bieden over levering van energie tegen een stabiele en betaalbare prijs. Het coöperatieve model is bij uitstek geschikt om de energie van de Noordzee beschikbaar te maken voor de burgers en bedrijven van Nederland. Aanpassingen in de tenderprocedure en/of tendercriteria zijn nodig zodat burgers en bedrijven, verenigd in coöperaties, toegang krijgen tot deze stabiele en betaalbare energievoorziening.
Stabiele en betaalbare energievoorziening
De prijs van fossiele brandstoffen is onderhevig aan geopolitieke ontwikkelingen. De oorlog in Oekraïne heeft ons met de neus op de feiten gedrukt hoe groot onze afhankelijkheid is van dit soort ontwikkelingen en landen met voorraden fossiele brandstoffen. Duurzame energie, waaronder windenergie van de Noordzee, kent deze afhankelijkheid niet. De kostprijs van duurzame energie is stabiel en ligt onder de huidige energieprijzen (april 2023). De uitdaging is om deze stabiliteit en betaalbaarheid ten gunste te laten komen van de burgers en bedrijven van Nederland.
Coöperatief model
Coöperaties van afnemers van energie zijn een uitstekende manier om dit voor elkaar te krijgen. In een coöperatief model waarbij de gebruikers van energie tevens de eigenaren zijn van de opwek is er namelijk een vanzelfsprekende prikkel om de gebruikers van de energie te laten profiteren van de voordelen van het stabiele kostprijsniveau van duurzame energie. En het coöperatieve model borgt dat het eigenaarschap van de energie van de Noordzee bij de inwoners en bedrijven van Nederland blijft liggen. Uiteindelijk kan de betaalbare energie van de Noordzee een uitkomst zijn voor alle burgers en bedrijven om hun energie lot in eigen handen te nemen en daarmee bijdragen aan bedrijfszekerheid en het voorkomen van energie-armoede.
Toegang tot de markt
In de huidige tendersystematiek ligt de nadruk op zekerheden en sinds de introductie van een financieel bod in de tender van Hollandse Kust West ook weer meer op prijs in plaats van kwaliteit. Daarmee hebben alleen de allergrootste internationale bedrijven toegang tot deze markt, omdat zij de enige zijn die dit soort zekerheden kunnen bieden en de concurrentie op prijs aankunnen. Het actuele beeld is schrijnend te noemen: in de Nederlandse Noordzee wordt ruim 2 gigawatt aan windenergie opgewekt. Er is nog eens bijna 4 gigawatt in aanbouw of in de planningsfase.
Van het totale vermogen is ruim een derde in handen van buitenlandse energiebedrijven als Vattenfall (12 procent), RWE (11 procent) en Ørsted (6 procent). Nog eens krap een derde is in handen van buitenlandse investeerders als het Noorse staatspensioenfonds (6 procent), Allianz (6 procent), BASF (6 procent) en Partners Group (5 procent). Een derde is in handen van de combinatie Shell en Eneco. Eneco is Nederlands, maar de aandelen zijn volledig in handen van twee Japanse bedrijven. Shell heeft veel Nederlandse aandeelhouders, maar heeft zijn hoofdkantoor in 2021 naar Londen verhuisd. Het enige volledig Nederlandse bedrijf dat een deel van een windpark op zee bezit is afvalverwerker HVC, met iets minder dan 1 procent van het totale vermogen.
Ergo: het huidige systeem heeft ertoe geleid dat de toegang tot de energie van de Noordzee in handen is gekomen van een beperkt aantal grote internationale bedrijven die belang hebben de stroom tegen een zo hoog mogelijke prijs te verkopen. Weliswaar krijgt de Nederlandse Staat aan de voorkant de hoofdprijs en maximale zekerheid dat de windparken gerealiseerd worden, maar daarna ontstaat voor 30-40 jaar een afhankelijkheidsrelatie, waarin noch de Nederlandse Staat, noch de burgers en bedrijven invloed kunnen uitoefenen op de prijs waartegen de energie uit deze windparken verkocht wordt. Door burgers en bedrijven in coöperatieve samenwerkingen toegang te geven tot deze markt wordt voorkomen dat er overwinsten gemaakt kunnen worden en we de ene afhankelijkheidsrelatie voor de andere inruilen.
Vraagparticipatie: stimulering flexibiliteit van de vraag
In een coöperatief model is er sprake van betrokkenheid van afnemers van energie bij hun energie-opwek. Dat noemen we ook wel vraagparticipatie. Deze vraagparticipatie is ook direct de sleutel om een andere uitdaging in ons energiesysteem van de toekomst aan te pakken: namelijk het balanceren van vraag en aanbod van energie in een energiesysteem dat gebaseerd is op duurzame bronnen die zich niet, of minder gemakkelijk, laten sturen.
Door vraagparticipatie ontstaat er een stimulans om duurzame energie af te nemen als die ook beschikbaar is (als het waait of de zon schijnt). Want juist op die momenten kan worden geprofiteerd van de stabiele en betaalbare prijs van hernieuwbare energie. De directe betrokkenheid van burgers en bedrijven in de vorm van vraagparticipatie zorgt er voor dat het loont voor aangesloten burgers en bedrijven hun energievraag flexibeler te maken door energie te kunnen afnemen wanneer deze beschikbaar is. Bijvoorbeeld door hybride boilers voor de levering van industriële warmte, elektrische warmtepompen voor woningen en het slim opladen van accu’s van elektrische auto’s. Zo wordt overbelasting van het elektriciteitsnet voorkomen en zorgen we dat alle duurzame energie nuttig gebruikt wordt. Deze vorm van systeemintegratie is nodig om het energiesysteem van de toekomst betaalbaar te houden. Een plek aan tafel voor de eindgebruikers van energie, met alle voor- én nadelen die daarbij horen, is cruciaal om hen zo snel mogelijk in beweging te brengen.
Toegang tot de voordelen vergroot de steun voor de energietransitie als geheel
Door burgers en bedrijven toegang te geven tot de betaalbare energie van de Noordzee plukken zij de vruchten van de energietransitie. Zo wordt voorkomen dat burgers en bedrijven slechts geconfronteerd worden met de nadelen (investeringen in de woning om van het gas of te komen, windmolens en zonnevelden in de omgeving) terwijl de voordelen, een stabiele en betaalbare prijs van energie, alleen bereikbaar zijn voor de grote industrie of worden weggeven aan grote internationale bedrijven. De betrokkenheid bij Wind op Zee (bijvoorbeeld via het project Onze NoordzeeStroom) kan enthousiasmeren en activeren om op meer vlakken een bijdrage te leveren aan de energietransitie, bijvoorbeeld door te isoleren en de flexibiliteit van de energievraag te ontsluiten.
Coöperatief ondernemen met oog voor de omgeving
In het coöperatieve gedachtengoed zit ondernemen met oog voor de omgeving besloten. In het geval van windparken in de Noordzee betekent dit dat coöperatieve samenwerkingen meer gemotiveerd zijn dan internationale partijen om de bestaande gebruikers van de Noordzee te betrekken, natuurinclusief te ontwikkelen en meervoudig ruimtegebruik mogelijk te maken.
Invulling van Europese richtlijn
In Europa zijn de zogenaamde Hernieuwbare Energie Gemeenschappen al langer omarmd. Op 11 december 2018 is door het Europees Parlement en de Europese Raad de herziene Europese Richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen (Renewable Energy Directive RES2018/2001/EUR) aangenomen waarin de rol van Hernieuwbare Energie Gemeenschappen staat opgenomen. In Hernieuwbare Energie Gemeenschappen, ook wel Energiegemeenschap, kunnen burgers open en vrijwillig toetreden, kunnen burgers eigenaarschap en controle verwerven over de energieprojecten. Niet het maken van winst, maar het creëren van sociaal-economische en ecologische meerwaarde staan centraal. De lidstaten moeten bestaande belemmeringen voor hernieuwbare energiegemeenschappen in kaart brengen en dienen een actieplan ter bevordering en vergemakkelijking van de ontwikkeling van hernieuwbare energiegemeenschappen op te stellen. Tot nu toe heeft Nederland daar geen invulling aan gegeven. Toegang voor coöperatieve samenwerkingen tot wind op zee biedt een uitstekende kans om dat nu alsnog te doen.
Wat stellen we voor?
We, Energie Samen en Windunie, willen toegang tot de energie van de Noordzee creëren voor Nederlandse burgers en bedrijven door een coöperatieve samenwerking van de grond te trekken. Daarvoor is nodig dat de coöperatieve aanpak gewaardeerd wordt in de tenders zodat coöperatieve consortia kans krijgen mee te doen. Nieuwsgierig?
Neem deel aan de WindDay op 15 & 16 juni
Samen gaan we volle kracht vooruit in deze enorme transitie. We nodigen ook jou van harte uit om hiervan deel uit te maken.
